Skip to content Skip to footer

Hoe begint u?

Wanneer uw kind kans heeft op een levensbedreigende allergische reactie, kan de beheersing hiervan in de thuissituatie moeilijk en een zorgelijke verantwoordelijkheid zijn.

Op school, wordt de verantwoordelijkheid een gedeelde verantwoordelijkheid.
Het vooruitzicht om afscheid te nemen van uw kind bij het schoolhek, waarbij u weet dat u niet meer alles, wat uw kind aanraakt, eet of drinkt, kunt beheersen en controleren, kan u begrijpelijkerwijs erg angstig maken.

Maar de volwassenen in de school – zowel als de vrienden van uw kind – kunnen en willen allemaal helpen.

 

  • Hoe begin je – diagnose, de school informeren
  • Medische feiten kennen over allergie, anafylaxie en de behandeling
  • Vermijding van Allergenen – lezen van etiketten, wat te vermijden, vermijding van allergenen op school, buitenschoolse activiteiten 
  • Weten wat te doen in een noodsituatie 

1

Is mijn kind allergisch?

Ga eerst naar uw arts! Een allergiedeskundige huisarts zal uw kind onderzoeken, vragen stellen over de klachten en de juiste behandeling voorschrijven. Als u meer gespecialiseerde begeleiding nodig heeft, vraag dan uw huisarts om een verwijzing naar een allergoloog in een allergiekliniek. In geval van een allergische reactie, kunt u vaak met deze vorm van allergie geconfronteerd worden op de spoedeisende hulp. Als u echter geen verwijzing naar een allergoloog heeft gekregen of geen recept heeft ontvangen, overweeg dan een “second opinion”. Veel zorgverzekeraars bieden de mogelijkheid om een “second opinion” aan te vragen. Als u twijfelt, informeer dan eerst bij uw zorgverzekeraar.

2

Wat te doen wanneer uw kind een diagnose heeft?

3

Raadpleeg de huisarts of allergiekliniek voor informatie over de allergie en behandeling van uw kind. Bij behoefte aan informatie of ondersteuning, neem contact op met info@anafylaxie.com. Informeer en blijf communiceren met de school van uw kind, waarbij het delen van uitgebreide informatie positieve reacties kan oproepen.

Hoe informeert u de school?

In de meeste gevallen zal de persoon die je moet informeren in eerste instantie de leerkracht van uw kind zijn. 
Daarnaast zal de directeur van de school (eigenlijk ook het bestuur, maar dat is een taak en verantwoordelijkheid van de directeur) ook geïnformeerd moeten worden.
Wanneer je de steun hebt van de school, kan er overeenstemming komen voor het beleid en invulling van de dagelijkse schoolactiviteiten en noodprocedure. 

Veel scholen vinden het essentieel en hebben er baat bij wanneer er een individueel protocol opgesteld wordt voor elk kind met kans op een ernstige allergische reactie. Dit wordt afgestemd en overeengekomen met ouders, de school, en de behandelend arts. 

BELANGRIJK:

U, als ouder van een (voedsel)allergisch kind met kans op een ernstige allergische reactie, wilt graag dat u uw kind in vertrouwen op school kunt afleveren en dat de zorg voor uw kind geoptimaliseerd is. U heeft contacten met de school en U kunt de school er op attenderen dat er docenten en of begeleiders getraind worden. Hier kan een voorlichtingstraining voor georganiseerd worden.

Door het trainen van uw netwerk dmv bijvoorbeeld een voorlichtingstraining, betekent dat u echt een verschil maakt voor die duizenden mensen in Nederland die beïnvloed worden door levensbedreigende allergieën.

Vergroting van het bewustzijn over de kans op een ernstige allergische reactie onder uw personeel en leerlingen kan levens redden. Met zeker tot 2% van de mensen die kans hebben op een levensbedreigende allergie, zal er zeker iemand op uw school zijn die voordeel zal hebben van de steun die anafylaxie.com kan geven en van de cursus die aangeboden wordt.
Wanneer u interesse heeft in een voorlichtingsbijeenkomst of als themaonderwerp voor een les of als u uw personeel de Cursus voor de omgang met en de preventie van de kans op een medische noodsituatie wilt laten volgen neem dan contact op met info@anafylaxie.com

 

Medische feiten

Allergie is een activiteit dat ontstaat wanneer het lichaam abnormaal gevoelig is voor een stof dat normaliter onschuldig is, zoals voedsel.Allergie is gerelateerd aan het immuunsysteem. Gewoonlijk komt het immuunsysteem in actie tegen schadelijke zaken, zoals ziektekiemen. Maar het lichaam van een allergisch persoon gelooft dat, net als een ziektekiem, dit voedsel of andere stof een gevaar voor het lichaam is.

Wanneer een allergisch persoon wordt blootgesteld aan die stof, dan zal het immuunsysteem alles in werking zetten om het te bestrijden. dit is de reden voor de fysieke symptomen die horen bij een allergische reactie.

Helaas, kan deze goedbedoelde reactie door het immuunsysteem veel schade toebrengen.

De meest ernstige allergische reactie wordt anafylaxis genoemd. Anafylaxis is een ernstige reactie – het extreme einde van het allergische reactiepatroon – en kan fataal zijn wanneer niet tijdig behandeld met adrenaline.

Het hele lichaam wordt aangetast, vaak binnen minuten na de blootstelling aan het allergeen, maar soms ook pas na uren.

De oorzaken van een allergische reactie kunnen zijn:

Voedsel, Insecten, Latex of Medicijnen. U vindt daar meer informatie over op deze website bij de uitleg over Allergie.

Een meer zeldzame oorzaak van anafylaxis is:

Mastocytose:

Bij deze zeldzame ziekte is er een teveel aan mestcellen die grote hoeveelheden histamine vrij kunnen maken. Hierdoor kan de patiënt ook een anafylactische reactie krijgen. Voor deze patiënten is het nodig dat zeer zorgvuldig die stoffen worden vermeden die een reactie kunnen uitlokken. Meer informatie vindt u hier. 

Allergische reacties verschillen in ernst. Milde of gematigde symptomen omvatten jeuk of zwellingen in de mond, galbulten overal op het lichaam, algehele rood worden van de huid of misselijkheid of overgeven.

Ernstige symptomen zijn een sterke daling van de bloeddruk (waar je zwak en flauw van wordt); ernstige astma; of het dicht gaan zitten van de keel.

Symptomen treden meestal op binnen seconden of binnen enkele minuten en kunnen zich zeer snel ontwikkelen. Incidenteel begint het na een paar uur na het contact met het allergenen voedsel of stof.

Anafylaxis is een zeer ernstige uiting van een allergische reactie dat een effect heeft op het hele lichaam, soms binnen minuten.


Gedurende een anafylactische reactie worden er veel chemicaliën vrijgemaakt uit mestcellen die de symptomen veroorzaken, zoals zwelling in de mond en/of de huid.

Zwelling van de keel kan de ademhaling beperken, dat fataal kan zijn.

Anafylaxis symptomen omvatten:

  • algeheel rood worden van de huid. 
  • Netelroos (galbulten) overal op het lichaam
  • gevoel van doem 
  • zwelling van de keel en mond 
  • moeilijk kunnen slikken of spreken
  • veranderingen in het hartritme
  • ernstige astma
  • buikpijn, misselijkheid en overgeven 
  • plotseling gevoel van zwakte (verlaging van bloeddruk) 
  • in een storten en bewusteloosheid.

Niet iedereen zal noodzakelijk al deze symptomen krijgen.

De vragen die je moet stellen zijn:

  • Heeft uw kind eerder een anafylactische reactie gehad?
  • Heeft uw kind eerder gereageerd op een spoor allergeen? bijvoorbeeld: heeft een klein stukje dat de huid aanraakte een huidreactie gegeven?
  • Heeft uw kind astma of ook andere allergieën

Wanneer de antwoorden op een van deze vragen Ja is dan kan een toekomstige reactie misschien wel ernstig zijn.

Zelfs als symptomen altijd mild geweest zijn, is het een goed idee om het toch te laten testen door je huisarts. Dit geldt zeker wanneer het gaat om een noten of pinda allergie die berucht zijn voor hun onvoorspelbaarheid.

Soms verergeren de symptomen wanneer kinderen de tienertijd binnen gaan

 

Adrenaline (ook bekend als epinefrine) is het eerste hulpmiddel in de behandeling bij anafylaxie (anafylactische reactie).

 

Tijdens anafylaxis “lekken” de aderen, bronchiaal weefsel (longblaasjes) zwelt op en de bloeddruk daalt, hierdoor ontstaat verstikking en bewusteloosheid.

Adrenaline reageert snel door de aderen samen te trekken waardoor de bloeddruk stijgt, ontspant de spieren in de longen waardoor de ademhaling verbetert, stimuleert de hartslag en helpt zwellingen rond het gezicht en lippen tegen te gaan.

 

Wanneer een kind een anafylactische reactie heeft, kan een injectie met adrenaline zijn of haar leven redden. Het is van vitaal belang dat zij of hij altijd een adrenaline injectie set bij zich heeft en dat familie, vrienden, en schoolpersoneel voorgelicht en geïnstrueerd is over wanneer en hoe het gebruikt moet worden.

 

Een Adrenaline auto-injector kan via uw huisarts of specialist op recept verkregen worden.

In Nederland wordt, nadat uw eigen risico is verrekend, de adrenaline auto-injector vergoed door uw zorgverzekeraar.

De adrenaline auto-injectoren die in Nederland verkrijgbaar zijn worden geleverd via uw apotheek. U kunt in overleg met uw arts die de adrenaline auto-injector voorschrijft aangeven of u een Emerade®, EpiPen® of Jext® wilt hebben. 

Van alle adrenaline auto-injectoren zijn trainer-pennen te leveren om mee te oefenen. Deze kunt u bestellen via de apotheek die de distributeur van de “pen” moet benaderen 

De ouders van voedselallergische kinderen vragen zich vroeger of later af: Hoe kon dit gebeuren? Wat is de oorzaak waarom mijn kind allergisch is geworden?

Er zijn meerdere theorieën uitgewerkt en onderzocht om uit te vinden hoe kinderen gesensibiliseerd worden (gevoelig gemaakt worden) voor voedselallergenen en sommige van die theorieën worden uitgelicht in artikelen in kranten en nieuwsbladen.

Echter, de meeste van die populaire theorieën over sensibilisatie worden ter discussie gesteld. Enkele van hen kunnen als – nu nog – als feitelijk beschouwd worden. Meer onderzoek moet echter uitgevoerd worden om deze zaken goed uit te zoeken en af te handelen.

Huidige speculaties over de mogelijke oorzaken voor sensibilisatie omvatten:

  • Dieet van de moeder tijdens zwangerschap of borstvoeding, 
  • Gebruik van huidcrèmes die sporen van pinda bevatten, soja baby formule en 
  • Vroege blootstelling via het dieet.

Hoe stimuleert u uw kind?

Wanneer allergische kinderen ouder worden, moeten ze leren om op zichzelf te passen en stapsgewijs meer en meer verantwoordelijkheid accepteren voor hun aandoening.

Als eerste moeten ze leren hoe en wat ze aan anderen gaan vertellen over hun allergie, later zal dit uitgebreid worden met het zelf lezen van etiketten op voedselproducten en het zelf bij zich dragen van hun adrenaline auto-injector.
Het is belangrijk dat allergische kinderen zich kunnen ontwikkelen zonder zich anders / vreemd te voelen of gestigmatiseerd te worden.

In de meeste gevallen zijn zij in elk opzicht gewone kinderen – behalve als zij in contact komen met een bepaald voedsel of een bepaalde stof, dan kunnen zij erg ziek worden.

Leer je kind dat hij of zij niet! ziek is in de normale betekenis, maar dat hij of zij pas (erg) ziek kan worden als er contact is met dat bepaalde voedsel of die bepaalde stof.

Het is vaak moeilijk om de balans goed te krijgen, verminderen van risico’s zonder overbeschermend te zijn.

 

Leidraad voor de identificatie en vermijding van alles waar uw kind allergisch voor is.

De richtlijnen zijn voor u, maar gelden ook voor uw kind wanneer deze ouder wordt (en Middelbaar Onderwijs scholieren kunnen de Studenten sectie van deze website doornemen voor hun eigen leidraad voor allergie en allergenen vermijding). Het is belangrijk om je kind al op jonge leeftijd de grondbeginselen van allergenenvermijding aan te leren. 

Wanneer uw kind een voedselallergie heeft, zal u binnen korte tijd een expert worden in productenverpakking en obscuur klinkende ingrediënten.

Leer uw kind al vanaf jonge leeftijd (ca. 8 à 9 jaar) het belang van: voedseletiketten lezen, het stellen van vragen over voedsel, het identificeren van een bepaald voedsel én het niet accepteren van voedsel van anderen dan bekende, te vertrouwen volwassenen.

Elke keer dat uw kind onthoudt dat het een etiket moet lezen, vragen moet stellen of een allergiewoord herkent, versterk dat met een omhelzing of elk ander positief, liefdevol gebaar dat uw zoon of dochter graag heeft.

Wanneer uw kind te jong is om etiketten te lezen, kun je de ingrediënten op het etiket hardop voorlezen en vraag uw kind omstop te roepen wanneer hij of zij een allergiewoord hoort.

Het is ook belangrijk om al vanaf jonge leeftijd aan te leren naar welke woorden gezocht moet worden (bijv. melk, noten, ei, allergie).  Een idee is om voor uw kind een plakboek of kaarten te maken. maak in grote kleurrijke letters een lijst van het voedsel of stoffen die problemen kunnen geven.

Veel supermarkten gebruiken speciale “allergie informatie” aanduidingen of logo’s om aan te geven dat hun producten iets bevat dat je moet vermijden. Etikettering varieert van merk tot merk. Er is geen nationale etiketteringstandaard.

Lees altijd de ingrediëntenlijst. Dit de plek waar de fabrikant – wettelijk verplicht – begrijpelijke informatie moet geven.

Enige woorden als waarschuwing:

Receptuur en productiemethoden kunnen veranderen. Zelfs wanneer u iets in het verleden (dus ook de week daarvoor) heeft gekocht dat geen problemen gaf, moet u het etiket elke keer weer nalezen.

Er zijn momenten dat u geen ingrediënten opsomming kunt raadplegen. Vers voedsel, zoals voor bakkerijproducten, is het niet verplicht om de ingrediënten bekend te maken.

Vraag er altijd naar wanneer u twijfelt.

Voorverpakt voedsel wordt vaak gemaakt in fabrieken waar ook andere producten gemaakt worden. Dit betekent dat anderszins “allergeen vrije” producten soms kans hebben om besmet te worden met allergenen uit diezelfde fabriek.

Er zijn gewetensvolle fabrikanten die de moeite nemen om “allergeen vrije” productiefaciliteiten op te zetten. Echter, dit kan duur zijn, en om het risico in te dekken plaatsen veel fabrikanten een “kan bevatten” waarschuwing op alles dat in eenzelfde gebied wordt gemaakt.

De vorm waarin deze “kan bevatten” waarschuwing voorkomt varieert;

bijvoorbeeld:

“Is gemaakt in een fabriek waar ook [allergeen] wordt verwerkt”

“Is geproduceerd op een lijn waar ook [allergeen] gebruikt wordt.”

of in dergelijke bewoordingen.

Dit kan zeer frustrerend zijn voor mensen met levensbedreigende allergieën, maar het is het echt niet waard om het risico te nemen met deze producten.

Zoals in de praktijk voorkomt en u ook op deze website kunt lezen, fouten komen voor.

Wanneer er eten bereidt wordt voor allergische leerlingen of wanneer er eten ingekocht wordt voor een feest zoals St. Nicolaas, Kerstfeest, Pasen, een Zomer feest of een Sportdag, of gewoon een dagje uit en er wordt eten mee genomen. Dan moet al het voedsel nagekeken worden of er geen ingrediënten in zitten die schadelijk kunnen zijn voor allergische leerlingen.

Zelfs kleine hoeveelheden (sporen waarvoor gewaarschuwd wordt via “kan bevatten”) kunnen fataal zijn voor zeer ernstig allergische leerlingen.

 

Kijk bij de naam van het voedsel voor informatie over wat te vermijden.

(deze informatie is een leidraad over wat er vermeden moet worden en zal niet volledig zijn, omdat elke allergische leerling anders is en elke situatie anders is. Het is dan ook zaak om bij de bereiding zeer goed op te letten dat er geen kruisbesmetting kan optreden.

 

Gebruik voor de bereiding dan ook apart schoongemaakte pannen en apart schoongemaakt keukengerei en borden en bestek.

Roer dus nooit met dezelfde pollepel in allerlei pannen want zo worden allergenen overgedragen.
Waarschijnlijk kunt u zelf ook allerlei voorbeelden bedenken, anders kunt u ook contact opnemen met het Nederlands Anafylaxis Netwerk.

 

Het is nodig dat er contact opgenomen wordt en dat er samengewerkt wordt met het personeel van de school (leerkrachten, invalkrachten, ouders die helpen en personeel dat eten bereidt of verkoopt in de kantine of op school) om er zeker van te zijn dat iedereen die met uw kind in contact kan komen weet waar uw kind allergisch voor is en hoe blootstelling te vermijden is.

Een zinvolle manier om dit te regelen is een actieplan op te maken en een persoonlijk protocol op te stellen. Hierin staat de basale informatie, richtlijnen en procedures die nodig zijn voor de organisatie van een zo veilig mogelijke omgeving voor het allergische kind dat kans heeft op anafylaxis. Het protocol kan besteld worden bij het Nederlands Anafylaxis Netwerk.

 

Bannen van Allergenen

Het Nederlands Anafylaxis Netwerk is niet voor een “ban” op pinda of noten op school. Een “ban” op deze producten kan aanleiding geven om ook andere allergenen geband te willen krijgen, en dat is een ondoenlijke zaak en ook niet reëel. Maar belangrijker is dat een “ban” een vals gevoel van veiligheid kan gaan geven aan het kind en het kind daardoor niet goed meer gaat opletten omdat het er op gaat vertrouwen dat “zijn” omgeving veilig is. Het is juist zaak dat het voedselallergische kind zich realiseert dat er allergenen waar op hij of zij kan reageren in zijn omgeving aanwezig zijn en dat hij of zij daarop alert moet zijn. Als er in overleg met de leerkracht voor de beheersing van de blootstelling geen allergeen in de klas aanwezig mag zijn dan is dat een afspraak tussen leerkracht en ouder. Hierbij zullen ook de andere ouders geïnformeerd worden en zal de beheersing voor de leerkracht minder stress geven.

 

Hoewel er nog niet veel scholen zijn waar maaltijden te verkrijgen zijn, zijn er wel scholen waar dit gebeurt en gezamenlijk wordt gegeten. Deze trend is ingezet en breidt zich langzaam uit.

 

Leer het kind zo vroeg mogelijk om geen voedsel (dus ook een snoepjes, koekjes of snacks (chips) aan te nemen tenzij hij of zij weet wat er in zit en dat het veilig is om te eten.

Het kan op school voorkomen dat goedbedoelende ouders of leerkrachten vergeten dat uw kind allergisch is. Moedig uw kind aan om voor zich zelf op te komen en zich uit te spreken. Vertel hem of haar dat je zijn of haar beslissing zal steunen om bepaald voedsel niet te eten, ondanks wat de leerkracht of andere mensen zeggen. Voor zich zelf opkomen zal het kind versterken om verantwoordelijkheid te nemen in alle situaties.

U  zult moeten beslissen of uw kind met de schoolmaaltijden mee eet of het zelf meegebrachte eten.

Dit zal afhangen van veel verschillende factoren en er kan vor beide opties iets gezegd worden. – met een voorverpakt lunchpakket heeft u de geruststelling dat u precies weet wat er in zit – Maar als er een goede communicatie en goed overleg is met het personeel dat de catering (eten bereiding en verzorging) doet, kan de school zorgen voor hoge kwaliteit, allergeen vrije maaltijden (net zoals thuis)

 

Andere gelegenheden waar uw kind zijn of haar allergie ter sprake kunnen komen zijn voedsel en kooklessen en kunst en handenarbeid lessen. En weer, Spreek met de betreffende leerkrachten en moedig uw kind aan om er iets van te zeggen wanneer er iets niet in orde is. 

School trips en sport evenementen

Wanneer de school een schoolreisje, of bezoeken aan een andere school voor een sportdag organiseert, moet u er zeker van zijn dat buschauffeurs en personeel op de andere school bekend zijn met de vereisten van uw kind. Het is het beste dit te doen in overleg met de leerkracht of mentor van uw kind. Verzeker u ervan dat een ieder die verantwoordelijk is voor de zorg voor uw kind precies weet: wat vermeden moet worden; waar de adrenaline auto-injector wordt bewaard en wanneer en hoe deze gebruikt moet worden.

Misschien kunt u ook extra verpakt eten voor uw kind meegeven ingeval er problemen zijn met de bereiding.

 

Insectengif allergie

Insectengif allergie kan veel spanning geven en moet behoedzaam beheerst worden.

Buiten moeten kinderen, die hiervoor een allergie hebben, speciale zorg krijgen. Altijd schoenen dragen en er zorg voor dragen dat eten en drinken altijd afgedekt en zichtbaar is. Volwassenen moeten er zeker van zijn dat wie er ook de buitenactiviteiten begeleidt, volledig is geïnformeerd over de allergieën van de kinderen en dat de juiste medicatie altijd bij de hand is.

Voor gedetailleerde informatie over insectengif allergie bezoek a.u.b. het gedeelte over insectengifallergie op deze website.

 

Op bezoek bij vrienden thuis

Zorg er voor dat uw kind zijn beste vrienden leert wat voedselallergie is, welk voedsel vermeden moet worden en wat ze moeten doen wanneer er een reactie komt. Leer het de ouders van deze vrienden ook.

Thuis bij vrienden zou je een trommeltje met speciale allergeen vrije traktaties kunnen bewaren. En stimuleer uw kind om er over te praten wanneer hij of zij twijfelt – zeg dat u zijn of haar beslissing om een bepaald voedsel te weigeren zal steunen

U kunt ook aan de vrienden van uw kind de DVD van het Nederlands Anafylaxis Netwerk over voedselallergie en anafylaxis laten zien of stimuleer hen om deze website te bezoeken.

 

Uit eten gaan

Bouw aan de zelfverzekerdheid van uw kind door hem of haar de juiste vragen te laten stellen, de juiste beslissing te laten maken of te leren van fouten. Hoewel de keuze van een menu minder stress geeft en sneller zal gaan wanneer u alle beslissingen neemt, onthoudt dat uw doel een lange termijn doel is – om uw kind voor te bereiden om dit als een natuurlijke manier te doen wanneer u er niet bent. dit moet gewoon een tweede natuur voor uw kind worden om vragen te stellen over maaltijdbereiding en ingrediënten – en dat zal alleen komen na jaren van oefenen.

 

Stel uw kind bloot aan zoveel mogelijke nieuwe eetsituaties; laat uw kind het eten bestellen wanneer u daar bent om toezicht te houden op plaatsen zoals sportactiviteiten, bioscoop, fast-food restaurant, vakantieplaatsen, etc. U beiden zult elke keer iets nieuws leren van elke situatie.

Leer uw kind al in een vroeg stadium dat er restaurants zijn die een zeer hoog risico hebben.

Bij voorbeeld: Aziatische (Chinees, Thaise, Japans, Indonesisch, etc) restaurants zijn risicovol voor mensen met een pinda-allergie, notenallergie, of visallergie. Buffetten zijn ook potentieel hoog risico plaatsen. 

Help uw kind deze inschattingen te maken en risico’s te verminderen.

Zijn kastanjes een risico? (een vraag van een ouder)

Er zijn allergische kinderen die aangeven dat zij een lokale huidreactie krijgen wanneer zij met kastanjes spelen. Het is bij ons niet bekend dat er een ernstige reactie door kastanjes op kan treden.

Kastanjes zijn eigenlijk paardenkastanjes, die botanisch gerelateerd zijn aan de eetbare tamme kastanjes. Wanneer je reageert op tamme kastanjes, zou je ook kunnen reageren op paardenkastanjes. Maar omdat paardenkastanjes niet bedoeld en niet geschikt zijn om te eten, zijn de kansen op een ernstige reactie klein.

Handen wassen nadat er mee gespeeld is, is altijd belangrijk om het risico voor andere kinderen die allergisch kunnen reageren te verminderen.

Hoewel de kastanje (maar ook de eikel en beukennoot) er als een noot uitziet is het onwaarschijnlijk dat mensen die allergisch voor noten of pinda zijn allergisch voor kastanje zijn. Hoewel er altijd de welbekende uitzonderingen zijn die er op reageren. (maar dat heeft dan niets te maken met de allergie voor de noot of pinda)

 

Als algemeen punt is het belangrijk om te onthouden dat de herfst een uitdagende tijd voor allergische kinderen kan zijn, waarbij astma en allergieën getriggerd kunnen worden door droge bladeren, zaden en sporen in de lucht.